Separacja: jak prawnie uregulować rozstanie małżonków?

Praktycznie każdy związek przechodzi przez lepsze i gorsze okresy. Kiedy relacja dwóch osób staje się bardzo burzliwa i często pojawiają się konflikty, wyjściem z sytuacji jest separacja. Jej celem nie jest zakończenie związku (jak w przypadku rozwodu), a jego ratowanie. Jest to czas dla małżonków na przemyślenie problemów i próbę odbudowania związku. Decydując się na separację, warto uregulować stosunki prawne pomiędzy małżonkami. Separacja prawna jest szczególnie ważna, jeśli w rodzinie są dzieci, którym trzeba zapewnić odpowiednią opiekę. 

Separacja prawna a separacja faktyczna — różnice

Separacja prawna orzekana jest przez Sąd, który potwierdza stan faktyczny rozstania małżonków. Nieco inaczej wygląda sytuacja separacji faktycznej. Para rozchodzi się i często jedna z osób wyprowadza się z domu. Taki nieformalny stan może trwać bardzo długo. W tym czasie małżonkowie mają względem siebie prawa i obowiązki, wynikające z zawarcia związku małżeńskiego.

Separacja faktyczna w świetle prawa

Małżonkowie powinni mieć tego świadomość, że separacja faktyczna nie wpływa, na fakt istnienia małżeństwa w świetle prawa. Niesie to za sobą pewne konsekwencje choćby w zakresie dziedziczenia. Nawet jeśli para pozostaje w separacji przez wiele lat bez usankcjonowania tego stanu rzeczy przez sąd, to małżonkowie, zgodnie z prawem, po sobie dziedziczą.

Separacja prawna — skuteczne usankcjonowanie rozstania

Osoby, którym zależy na uregulowaniu wzajemnych stosunków prawnych i sformalizowania separacji, potrzebują orzeczenia sądu. Wówczas strony dopracują rozwiązania np. w zakresie prawa spadkowego. Separacja prawna reguluje życia małżonków w rozłączeniu i ich prawa oraz obowiązki względem siebie. Separacji orzeczonej na drodze sądowej może żądać każdy z małżonków, jeżeli doszło do zupełnego i całkowitego rozpadu pożycia. Najczęściej dotyczy on wówczas sfery emocjonalnej, fizycznej i gospodarczej. Znaczenie przesłanki orzeczenia separacji w postaci zupełności rozkładu pożycia małżeńskiego rozumieć należy podobnie jak przesłankę przy rozwodzie. Rozkład pożycia małżeńskiego przy orzeczeniu separacji nie musi być trwały, wystarczy, że jest zupełny. 

W jakich przypadkach sąd nie orzeknie o separacji?

Sąd nie orzeknie separacji, gdy w skutej niej mogłoby ucierpieć dobro małoletnich dzieci lub orzeczeniu separacji sprzeciwiają się zasady współżycia społecznego. Orzeczeniu separacji natomiast nie sprzeciwia się żądanie jej przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego. 

Separacja prawna to nie rozwód!

Separacja prawna uchyla wspólnotę małżeńską, ale nie skutkuje ustaniem związku małżeńskiego między małżonkami. Separacja prawna daje możliwość na restytucję (odbudowę) małżeństwa w przyszłości. Przepisy regulujące instytucję separacji przewidują zatem możliwość zniesienia separacji i jej skutków, a co za tym idzie, powrót małżonków do wspólnego pożycia małżeńskiego. Orzekając separację, sąd wskazuje także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.

Separacja a władza rodzicielska

Sąd w orzeczeniu o separacji małżonków rozstrzyga również kwestie władzy rodzicielskiej nad wspólnym, małoletnim dzieckiem w trakcie separacji między małżonkami. Reguluje również sprawy związane z kontaktami rodziców z dzieckiem w trakcie separacji oraz kwestie alimentów. W przedmiocie orzeczenia separacji uwzględnia się także pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem w trakcie separacji, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. 

W przypadku braku takiego porozumienia, sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem w trakcie separacji małżonków. Sąd może powierzyć opiekę jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia. Sąd w wyroku o separacji prawnej orzeka również, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. 

Separacja: wspólne mieszkanie czy eksmisja?

W sytuacji, gdy małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w orzeczeniu separacji orzeka także o sposobie korzystania z tej nieruchomości. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na zgodny wniosek stron sąd może w orzeczeniu separacji orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków.

Separacja i podział wspólnego majątku

Sąd może na wniosek jednego z małżonków dokonać podziału majątku wspólnego. Koszty postępowania o separację są w zasadzie takie same jak w sprawie o rozwód. Po orzeczeniu separacji przez sąd, jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy. Obowiązek wzajemnej pomocy dotyczy przy tym nie tylko pomocy w sferze materialnej, ale również w sferze psychicznej, wsparcia małżonka. Przykładowo obowiązek taki może powstać wówczas, gdy jeden z małżonków wymaga pomocy z uwagi na stan zdrowia. Skutkiem separacji prawnej jest możliwość dochodzenia alimentów podobnie jak przy rozwodzie na rzecz małżonka.

Separacja: rozdzielność majątkowa i dziedziczenie

W następstwie separacji prawnej między małżonkami, powstaje z mocy prawa przymusowy ustrój rozdzielności majątkowej. Rozdzielność majątkowa istnieje pomiędzy małżonkami przez czas trwania między nimi separacji i nie może być w tym czasie zniesiona. Tym samym małżonkowie mogą dokonać podziału majątku wspólnego. Ustrój rozdzielności majątkowej, powstały na skutek orzeczenia separacji, może zostać utrzymany między małżonkami (na ich zgodny wniosek), nawet po zniesieniu separacji przez sąd. Małżonkowie pozostający w separacji nie dziedziczą po sobie w tzw. dziedziczeniu ustawowym. Separowany małżonek nie będąc spadkobiercą ustawowym, traci również w związku z tym m.in. prawo do zachowku. 

Zniesienie stanu separacji

Małżonkowie pozostają w separacji w sensie prawnym od chwili uprawomocnienia się orzeczenia sądowego ustanawiającego separację między małżonkami. Na zgodny wniosek stron sąd może znieść stan separacji. Zniesienie separacji skutkuje powstaniem między małżonkami ustawowego ustroju majątkowego. Utrzymanie między małżonkami ustroju rozdzielności majątkowej, powstałej na skutek orzeczenia separacji między małżonkami, jest możliwe pod warunkiem złożenia zgodnego wniosku małżonków. Znosząc separację, sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi, małoletnimi dziećmi małżonków.

Kiedy separacja prawna ma sens?

Moim zdaniem separacja prawna ma sens w przypadku, gdy małżonkom zależy na zniesieniu wspólnoty majątkowej małżeńskiej lub gdy rozwód jest utrudniony ze względów religijnych. Gdy faktycznie małżeństwo funkcjonuje wbrew oczekiwaniom małżonków i nie rokuje na przyszłość, to znacznie lepszym rozwiązaniem jest rozwód. Postępowanie o separację jedynie w znikomym stopniu różni się od postępowania rozwodowego, ale nie znosi związku małżeńskiego w sensie prawnym. Stąd przechodzenie dwukrotnie przez tę samą nieprzyjemną i przykrą procedurę nie jest dobrym rozwiązaniem. Tak wnioskuję z doświadczenia, które zdobyłem przez lata prowadzenia praktyki adwokackiej.